Ξένοι ταξιδιώτες στην Ελλάδα – Τόμοι 4 (Παλαιοβιβλιοπωλείο)

Περιγραφή

Δεκατέσσερες αιώνες ελληνικής ιστορίας και ζωής καλύπτουν τα κείμενα των περιηγητών που περιλαμβάνονται σ’ αυτό τον τόμο. Από την αφήγηση του Ανώνυμου προσκυνητή που ταξίδεψε στις ελληνικές θάλασσες το 333 μ.Χ., ως το 1700. Από το “Χρονικό του Μπορντώ”, ως το Οδοιπορικό του Tournefort. 

Οι ευρωπαϊκοί λαοί έβλεπαν με συμπάθεια τη σκλαβωμένη Ελλάδα. Ήταν η χριστιανική χώρα της Ανατολής. Υπήρχε ακόμα ένας κρίκος από πίστη και ελπίδα. Οι φυγάδες της Πόλης που εγκαταστάθηκαν στην Ιταλία, είχαν διατηρήσει τους δεσμούς. Έπειτα, ανάμεσα στην τουρκοκρατούμενη Ελλάδα και στην Ιταλία η εμπορική επικοινωνία δεν σταμάτησε ποτέ.
Η αντίσταση των Ελλήνων συνεχιζόταν. Η Βενετία όμως που υποκινούσε τους ξεσηκωμούς εγκατέλειπε πάντοτε τους Μωραΐτες και Ρουμελιώτες στο έλεος των τυράννων. Το 1545 ο Κάρολος ο Η’, υπολογίζοντας στο υψηλό αγωνιστικό φρόνημα των ελληνικών πληθυσμών, ονειρευόταν μια νέα σταυροφορία. Το σχέδιό του ήταν να καταλάβη την Κωνσταντινούπολη περνώντας από την Ελλάδα.
Αλλά η πολιτική των ιταλικών εμποροναυτικών πολιτειών ματαιώνει το μεγαλεπήβολο σχέδιο του Καρόλου. Η Βενετία προσαρμόζεται στη νέα κατάσταση. Πρέπει να συνεχίση με κάθε θυσία την εμπορική δραστηριότητα στην Ανατολή, να διατηρήση τα οικονομικά προνόμια που είχαν παραχωρηθή από το Βυζάντιο. Στην ανάγκη θα πληρώνη φόρο στο σουλτάνο.
Ωστόσο η Βενετία δεν κέρδισε τίποτε με τους καιροσκοπικούς συμβιβασμούς της. Σε λίγο θα υποχρεωθή να ξανακαταφύγη στα όπλα. Ο Βαγιαζήτ είχε τεθή επί κεφαλής των στρατιών του διεκδικώντας την κυριαρχία της ανατολικής Μεσογείου. […] 

Η πρώτη ουσιαστική γνωριμία της Ευρώπης με τον Ελληνισμό του ΙΗ’ αιώνα έγινε μέσα από τα κείμενα των περιηγητών. Ως τότε το ενδιαφέρον των ξένων περιοριζόταν στα λείψανα του αρχαίου κόσμου. Για τη σύγχρονη Ελλάδα έδιναν μια φευγαλέα, θολή και κάπου κάπου παραποιημένη εικόνα. Αλλά ο ΙΗ’ αιώνας είναι η εποχή του Διαφωτισμού. […] Μέσα από τις αφηγήσεις των περιηγητών του ΙΗ’ αιώνα παρακολουθούμε τη σιωπηλή εξέλιξη που συντελείται στον Ελληνισμό από δεκαετία σε δεκαετία. Ενώ η ζωή φαίνεται απολιθωμένη, αμετακίνητη, αποτελματωμένη κάτω από την τυραννία του Τούρκου, όλα ανανεώνονται, καινούριες υλικές και πνευματικές δυνάμεις προβάλλουν ύστερα από συγκεκριμένες εσωτερικές διεργασίες, όλα ωριμάζουν με άλματα προς τα εμπρός ή οπισθοδρομήσεις, όλα προετοιμάζουν την αναγέννηση που θα αρχίσει στα τέλη του αιώνα. 

Οι δύο πρώτες δεκαετίες του ΙΘ’ αιώνα αποτελούν τη σημαντικώτερη περίοδο της περιηγητικής γραμματείας. Και για το πλήθος και το είδος των ξένων που ταξίδεψαν στον ελληνικό χώρο και για τον όγκο του συσσωρευμένου πληροφοριακού υλικού και για την αξία των προσωπικών μαρτυριών.
Ένα νέο περιηγητικό ρεύμα προς την Ελλάδα εκδηλώνεται ύστερα από το 1800 με ταυτόχρονη ανάπτυξη της ταξιδιωτικής λογοτεχνίας. Αυτό το φαινόμενο είναι παράγωγο και συνάρτηση των σχέσεων των ευρωπαϊκών Δυνάμεων με την Πύλη και των εξελίξεων του ανταγωνισμού τους στα πλαίσια του αποικιακού επεκτατισμού προς την Ανατολή.
Στις αρχές του ΙΘ’ αιώνα είναι πια ολοφάνερα τα σημάδια της παρακμής της οθωμανικής αυτοκρατορίας. Ρώσοι, Γάλλοι και Άγγλοι έχουν εμπλακή σε πολεμικές περιπέτειες και αντιμετωπίζουν το ενδεχόμενο διανομής της πλούσιας λείας. Μέσα σ’ αυτό το κλίμα της αναταραχής και των εθνικών φιλοδοξιών ο ελληνικός χώρος αποκτά στρατηγική σημασία. Οι Δυνάμεις βλέπουν τους Έλληνες σαν πιθανούς συμμάχους για την εξυπηρέτηση της Ιμπεριαλιστικής πολιτικής τους. Παράλληλα η εδραίωση της αγγλικής κυριαρχίας στην Ινδία προκαλεί ανταγωνιστικές πιέσεις και αντιπερισπασμούς της Γαλλίας και της Ρωσίας στην Εγγύς Ανατολή. Έτσι η ταξιδιωτική κίνηση προς αυτό το στρατηγικό χώρο είναι συχνά κατευθυνόμενη. Μυστικοί πράκτορες, διπλωμάτες, στρατιωτικοί, συρρέουν στην Ελλάδα μεταμορφωμένοι σε φιλέρευνους περιηγητές, διατρέχουν τη χώρα με κρυφές και φανερές αποστολές: συγκέντρωση πολιτικοστρατιωτικών πληροφοριών, επαφές με παράγοντες της οθωμανικής εξουσίας ή του ελληνικού στοιχείου, βολιδοσκοπήσεις, σφυγμομετρήσεις κ.λπ.
Στην ίδια περίοδο οι ευρωπαϊκές χώρες πραγματοποιούν μεγάλα άλματα στις κλασσικές σπουδές. Η ελληνική αρχαιολογία έχει εξελιχθή σ’ έναν από τους προσφιλέστερους κλάδους της επιστήμης. Από τα πανεπιστήμια αποφοιτούν προικισμένοι φιλόλογοι, οι εκδόσεις αρχαίων συγγραφέων πληθαίνουν. Ταυτόχρονα δημιουργείται μια έντονη κίνηση προς την Ελλάδα για πληρέστερη γνωριμία με τον ιστορικό χώρο, για συστηματικώτερη μελέτη των λειψάνων της αρχαίας τέχνης.
Η αρχαιολατρεία ωστόσο συμβαδίζει με την αρχαιοθηρία. Μαζί με τους φλογερούς και ανιδιοτελείς ελληνολάτρες που διψούν για γνώση και έρευνα ταξιδεύουν στην Ελλάδα και οι αρχαιοσυλλέκτες και αρχαιοκάπηλοι, άτομα ή ομάδες. Είναι δύσκολο να ξεχωρίσει κανείς τον φιλάρχαιο από τον τυχοδιώκτη κερδοσκόπο. Μερικές φορές οι δύο αυτές ιδιότητες συνυπάρχουν.
Η αρχαιοθηρία συντελείται, όπως και κατά τους προηγούμενους αιώνες, σε κρατικό και ιδιωτικό επίπεδο. […]

Ο τρίτος τόμος χωρίζεται, για λόγους τεχνικούς, σε δύο ημίτομους. Ο πρώτος (Γ1) καλύπτει τα περιηγητικά χρονικά της περιόδου 1800-1810, ο δεύτερος (Γ2), τα χρονικά της περιόδου 1810-1821. Τα προλεγόμενα αναφέρονται σ’ ολόκληρη την προεπαναστατική εικοσαετία. Γενικό ευρετήριο και βιβλιογραφία στο τέλος του τόμου Γ2.